Vanaf 2026 gaat de btw op kranten, boeken en theaterbezoek van 9 naar 21%. Voor de consument betekent het dat de prijzen met 11% stijgen. De Staat wordt er 900 miljoen euro per jaar beter van.

Het voornemen van de vier coalitiepartijen heeft geleid tot grote verontwaardiging bij uitgevers, journalisten en culturele instellingen. Ook in de spraakmakende bovenlaag van de samenleving is men woedend.

Het kabinet dat deze belastingverhoging moet uitwerken, is nog niet aangetreden. We moeten het dus doen met wat de formerende partijen in het Hoofdlijnenakkoord hebben opgeschreven en dat is niet veel. Argumenten ontbreken, details ook. Kunnen we desalniettemin iets zeggen?

Duizelingwekkende cijfers

Het verlaagde btw-tarief voor ‘culturele goederen en diensten’ is indertijd bedacht om de drempel naar kunst en cultuur te verlagen. Daarbij had de overheid vooral het oog op die groepen in de maatschappij die door sociale herkomst of opleiding weinig of minder affiniteit met kunst en cultuur hebben.

Het is zeer de vraag of dit instrument effect heeft gehad. Weliswaar zijn de cijfers van bijvoorbeeld theaterbezoek duizelingwekkend (ruim 34 miljoen per jaar), maar afgezet tegen de bevolking valt het ook wel weer mee. Bovendien blijken afgezien van popconcerten de meeste bezoekers nogal old school te zijn: hoogopgeleide, welvarende en doorgaans al wat oudere autochtone Nederlanders.

Ook de verkoop van boeken laat daverende cijfers zien, maar ook hier past relativering: op de keper beschouwd gaat het om drie boeken per volwassen inwoner per jaar. Dat is al jaren zo.

De drempel van de boekwinkel is niet hoog. Dat wil zeggen Gijp en de Meilandjes vliegen de winkel uit, voor de rest gaat het om zeer beperkte oplages voor de happy few. Ook dat is niet veranderd. Jongeren lezen heel weinig boeken en dat komt echt niet alleen door gamen en tiktokken: inmiddels verlaat bijna een derde van de middelbare scholieren als functioneel analfabeet de school. We komen daar later in dit stukje nog op terug.

De krant

Het verlaagde btw-tarief heeft ook de papieren kranten niet geholpen, of het moet zijn dat de oplages daardoor minder snel in elkaar zijn gezakt. Zonder de digitale krant was menige titel al over de kop gegaan. En, hoe vervelend ook, heel veel mensen zijn best geïnteresseerd in politiek en nieuws, maar met een beetje scrollen op X en dergelijke is de behoefte al snel bevredigd. We komen er hierna nog op terug als we de spraakmakende gemeente citeren als die het over gewone mensen heeft.

Wat is fruit?

Al langere tijd vinden fiscalisten dat je niet met twee btw-tarieven moet werken. Het is nodeloos ingewikkeld en het veroorzaakt een opportunistische run op het lage tarief. De ene keer omdat het om basisvoorzieningen gaat (eten), de volgende keer omdat we gezond moeten leven (fruit), dan weer omdat de marktprijzen zo hoog zijn (energie) of omdat het om de verheffing van de gewone man gaat (kunst en cultuur). Het leidt tot politici die op hoge toon beweren dat havermelk ook zuivel is. Of tot lachwekkende debatten over de vraag wat fruit is.

We zien het nu ook weer. Alles wordt erbij gesleept om de perversiteit van de btw-verhoging op kunst en cultuur aan te tonen. De toon en argumenten zijn niet fraai. Zouden de woorden krant en theater worden vervangen door voetbal en sinterklaas, dan hadden we de uitgevers, schrijvers en elite horen griezelen van zoveel ordinair populisme en gebrek aan beschaving.

Niet bekocht

Opvallend in elk geval is dat de groep die zich bekocht zou moeten voelen, zeg maar de gewone man, zwijgt. Geen twitterberichten waarin hij zich beklaagt afgesneden te worden van zijn krant, geen interview waarin hij moppert nog maar anderhalf jaar de opera te kunnen bezoeken, geen journaalbeelden waarop we burgercomités zien opstomen naar het belastingkantoor, borden in de eerlijke arbeidersknuisten met daarop in hanenpoten “WIJ WILLEN LEZEN”.

Het zijn degenen die hun brood verdienen met kunst en cultuur die zich enorm opwinden. En de bovenlaag die geen boterham minder zal eten en geen theaterbezoek zal overslaan als de toegangsprijs met 11% stijgt, ook omdat menig theater subsidie van de overheid ontvangt waardoor de tickets kunstmatig laag gehouden worden.

Cultuurinkijkjes

Hun woede vindt zijn uitweg in de media die door hen van oudsher gedomineerd worden. Men is daar onder elkaar en dat levert prachtige cultuurinkijkjes op.

De maatschappelijke bovenlaag laat zich graag horen op LinkedIn, de hypercorrecte site voor hoogopgeleid Nederland waar men elkaar graag feliciteert en complimenteert. En in de eigen mening bevestigt. “De gewone man is aan zet” schreef iemand, niet doelend op de naar cultuur hongerende Jan-met-de-pet, maar naar de proleten die het nieuwe kabinet mogelijk hebben gemaakt. “ Die willen graag 130 rijden. Een boek heeft hij al.” In dezelfde hoogstaande categorie het vermoeden van een complot: “Geef het volk geen boeken, ze zouden eens kunnen leren dat ze bedonderd worden.”  En de onvermijdelijke godwin-voorspelling: “Nu een verhoging van de btw. Straks een openbare boekverbranding?” De hoge toon gaat overigens vaak gepaard met spelfouten, vooral als men ‘Latijns’ gaat spreken:” Cultuurbarbarisme suma cum laude.”

Principes

Wie zich even buiten dit gewoel verplaatst, komt in aanzienlijk serenere sferen terecht waar het om principes en hoge belangen gaat. De journalistieke onafhankelijkheid zou door het 21%-tarief in het gedrang komen en de toch al abominabele leesvaardigheid van jongvolwassenen zou verder verslechteren.

Belangrijke onderwerpen en dus moeten we die argumenten hier serieus toetsen.

De leesvaardigheid onder jongeren is inderdaad dramatisch. Inmiddels verlaat bijna 30% de middelbare school als functioneel analfabeet. Is dus niet in staat simpele teksten te lezen en te begrijpen. Een briefje van de overheid, een bijsluiter bij een medicijn, een krantenbericht, een boek, allemaal geheimtaal.

Dit analfabetisme is niet het gevolg van ontlezing, maar veroorzaakt ontlezing. Het is het slechte onderwijs dat heeft gezorgd voor kinderen (en volwassenen) die zijn afgesloten van taal, boeken, tijdschriften en kranten.

We gaan hier geen schuldigen aanwijzen, maar dan moet Rob Jetten van D66 me niet uitlokken. Hij diende deze week een motie in om de btw-verhoging te schrappen, terwijl uitgerekend zijn partij vanaf 2017 de ministers van Onderwijs leverde en niets aan dit probleem heeft gedaan. En de minister die wel wat wilde doen, Dennis Wiersma van de VVD, werd gevloerd door de besturenorganisaties en zijn eigen ambtenaren.

Onafhankelijkheid in het geding?

De stelling dat door de btw-verhoging de journalistieke onafhankelijkheid in het geding zou komen, laat zich evenmin goed begrijpen. Hoe dan? Gaan journalisten anders schrijven als de krant 11% duurder wordt? Dus – we nemen even een digitaal abonnement van 9 euro in de maand – als er een euro bijkomt, krijgen ze een andere mening of denken ze niet of minder na? Heel veel journalisten zijn freelancers en worden schandalig slecht betaald. Daar hoor je uitgevers en hoofdredacteuren nooit over, maar als de btw omhooggaat, is er opeens een probleem?

Gaan de krantenuitgevers door de belastingverhoging wellicht failliet. In een normaal land misschien wel, maar niet in de wereld die wij hebben gecreëerd. Zonder ook maar een vinger uit te steken hebben de politiek en weldenkend Nederland geaccepteerd dat bijna alle kranten van ons land in handen zijn gekomen van twee Belgische familiekartels, DPG Media en Mediahuis. Concerns die in hun thuisland majesteitelijke subsidies ontvangen, en zich als een olievlek over Europa verspreiden.

Onafhankelijkheid? Trouw, NRC, Volkskrant en Algemeen Dagblad zijn inmiddels alle met hetzelfde sop overgoten: voor Europese eenwording, voor strenge klimaatmaatregelen, voor asiel, voor woke, tegen Rusland, voor Palestina en tegen Wilders en tegen de ‘populisten’. Het is een waar huzarenstukje dat De Telegraaf haar eigen profiel heeft weten te handhaven, vooralsnog.

Deze eenheidsworst wordt met de belastingverhoging hooguit nog wat steviger en egaler als de laatste drie, vier onafhankelijke titels het loodje leggen.

Het maakt het geweeklaag over de btw-verhoging inhoudsloos.

Valt wel mee

Ben ik dan voorstander van de belastingverhoging op culturele goederen en – diensten?

Ik raak er niet erg opgewonden van, dat klopt. Bezuinigingen en lastenverzwaringen horen bij het aantreden van elk nieuw kabinet en een feit is dat Rutte IV de schatkist heeft geplunderd om de interne tegenstellingen af te kopen.

Het gaat opgeteld om heel veel geld, maar per consument valt het allemaal wel mee. De prijs van de parkeergarage en de koffie zullen zwaarder op de gemiddelde theaterbezoeker drukken dan die 11% btw-verhoging.

Ook in de boekwinkel die drijft op de vaste boekenprijs, zal het wel loslopen. Bij een gemiddelde aanschaf van drie boeken per jaar van een gemiddelde prijs van 15 euro, is het allemaal nog wel te overzien. Een gevaarlijke redenering, heb ik gemerkt, want toen ik dat op social media opmerkte kreeg ik terstond een college statistiek + reprimandes.

Onhandige maatregel

Tezelfdertijd vind ik het een onhandige maatregel, zelfs als je tegen twee btw-tarieven bent en als je weet dat de beoogde drempelverlaging niet werkt. Het is onhandig omdat de formerende partijen de indruk versterken anti-elitair te zijn en – Wilders voorop – de chique dames en heren even een lesje te willen leren. Rancune dus, omdat ze altijd zo onaardig over hem hebben geschreven.

Of deze wraakzucht heeft meegespeeld, weet ik niet. De schijn wekken vind ik al dom.

De opbrengst van 900 miljoen is natuurlijk mooi meegenomen en als dat mede kan bijdragen aan een lager eigen risico en meer woningen, dan is dat fijn, maar er zijn best andere mogelijkheden om aan geld te komen.

Dat neemt niet weg dat de verontwaardiging van uitgevers, journalisten, culturele instellingen en gezeten burgers op mij nogal hypocriet overkomt. Die paar procent belastingstijging is natuurlijk niet het grote probleem, dat is het algehele intellectuele en culturele klimaat in ons land.

Klimaat van vrije geesten en nieuwsgierigheid

Ik zou zo graag in een land willen wonen waar naast eten en drinken, wonen en werken, ook de geest telt, de vrije geest om precies te zijn. Waar een open intellectueel klimaat bestaat en wordt gekoesterd. Waar lezen en schrijven geen vaardigheid is voor de betere kringen, maar tot het standaardarsenaal van iedereen behoort. Waar nieuwsgierigheid en verdieping worden gewaardeerd en als kunst worden beoefend. Waarin spreekvaardigheid en debat niet gelijk staan aan schreeuwen en niet-luisteren. Waarin inburgering serieus wordt genomen en dus draait om Westerse waarden, vrije geest en onze taal. Waarin musea gratis zijn en ook op maandag open. Waar geen kartels bestaan die gelijkvormige kranten uitbraken en omwallen met betaalmuren. Waarin journalisten niet worden afgescheept met een hongerloon per woord. Waarin schoolmuziek net zo normaal is als tekenles en schooltoneel net zo gewoon als dichten en ‘boeken’ schrijven. Waarin hoogleraren niet in kartelkranten columns over hun bevroren standpunten publiceren, maar proberen uit te leggen hoe een probleem in elkaar zit. Waarin pabo-studenten niet een handjevol ‘verplichte’ boeken doorworstelen, maar heel veel boeken lezen om die te kunnen voorlezen aan kinderen. Waarin onderzoeksjournalistiek terug is.

En zo kan ik nog pagina’s doorgaan.

Het lijken losse puntjes, maar ze vormen voor mij samen de ingrediënten van een klimaat van vrije geesten en nieuwsgierigheid. Geen bonte verzameling van wensen die afhankelijk van de tijdgeest of lobby de ene keer wel en de andere keer niet worden gehonoreerd. Eén geheel.

Misschien kunnen al die instanties en weldenkende mensen die nu zo boos zijn over die 11% prijsverhoging, daarover eens in de pen klimmen.

Ik zit klaar om het te lezen.

 Paul Verburgt