In 2022 werden er in de Tweede Kamer 5010 moties ingediend. Een all time high. Voorlopig tenminste, want de trend gaat al jaren steil omhoog en er is geen enkele aanwijzing dat dit de komende tijd anders gaat worden.

Lezers die nu denken ‘moties, saai!’, vraag ik toch even verder te lezen. In de machinekamer van onze democratie staan apparaten droog te koken waardoor Kamer en land worden lamgelegd. De motie-machine, die overuren maakt, is daarvan een goed voorbeeld.

Een paar cijfers

In tien jaar verdubbelde het aantal ingediende moties: van 2350 in 2012 naar 5010 in 2022. Kijk je nog verder terug, naar de jaren negentig, dan zie je jaarcijfers die tegenwoordig in een halve maand worden gerealiseerd. Halverwege de vorige eeuw waren moties zelfs een uitzondering. Dan sidderde Nederland, want dan was er echt wat aan de hand.

Waar gaat het over?

Dat kan je tegenwoordig niet meer zeggen. Het is zelfs zeer de vraag of Kamerleden nog wel weten waar al die moties over gaan. Ik neem u even mee naar de maand december van 2022. Daar moesten de dames en heren over 858 moties stemmen, stemmingen die meestal geconcentreerd zijn in hele korte vergadersessies. Nu zijn onze volksvertegenwoordigers veel intelligenter dan u en ik (samen), maar er is geen schijn van kans dat ze al die moties stuk voor stuk hebben doordacht en in hun fractie hebben besproken, laat staan getoetst op financiële consequenties of mogelijke interferentie met lopend beleid.

Zelfs het doorlezen van al die moties, zal te veel gevraagd zijn. Stel dat je per motie een minuut of 10 nodig hebt, dan ben met die hele stapel al 8600 minuten bezig, 143 uur dus. Van Kamerleden wordt graag gezegd dat ze dag en nacht werken, maar van tweeën één: of ze hebben geen tijd voor deze motie-zondvloed of ze besteden hun tijd heel ondoelmatig.

Stemvee

De werkelijkheid is natuurlijk dat ze doen wat de betrokken woordvoerders van hun fractie zeggen. Onkundig, maar bereidwillig, althans gedisciplineerd, want volgzaamheid telt meer dan inbreng. We kennen het pijnlijk-hilarische boek van het voormalige VVD-Kamerlid Ybeltje Berckmoes die beschrijft hoe ze al Netflixend haar tijd doodde tot de bel ging en ze als een Pavlov-hond naar de vergaderzaal rende om de voorgeschreven stem uit te brengen.

Gaat over tot de orde van de dag

Voor de gemiddelde kiezer is het al helemaal onmogelijk om overzicht te houden over deze kolkende stroom moties. Ik heb ’s een tijdje geprobeerd elke motie te lezen en te begrijpen, maar – zoals gezegd, ik ben niet intelligent genoeg – ik kreeg er geen vat op. Minuscule preciseringen van onbekende voorgenomen maatregelen, oproepen om ongedachte probleemgebieden in kaart te brengen, grootse gebaren, totaal geschifte beloftes, kop noch staart, jargon, vaagtaal en telkens eindigend met – ook tot opluchting van de indieners, zo leek het – ‘gaat over tot de orde van de dag’.

Boze burger

Vaak ook had de motie geen ander doel dan de achterban van de indieners te plezieren. Onhaalbaar of ongewenst en dus afgewezen, maar altijd goed voor een screenshot op X waaruit voor menigeen voldoende stof te halen was om weer een tijdje boze burger te zijn. Vaak schreef de betrokken partij erbij dat uit de ‘rode bolletjes’ (dat waren de tegenstemmers) wel af te leiden was wie de vijand was.

Klein, maar veel

U denkt wellicht dat moties vooral door kleine, activistische partijen worden ingediend omdat ze anders over het hoofd worden gezien. Dat klopt ook wel. In 2022 dienden 11 eenpersoons- en minifracties, ongeveer 25 Kamerleden, 2000 moties in. Dat is 40% van het jaartotaal.

Tel daar bij de 450 moties van de SP op, de motie-kampioen die al jaren de hitparade aanvoert, en je hebt de helft van de motie-stortvloed in kaart. De SP was met haar negen leden toen groter dan nu, maar geïsoleerd. Net zoals de PVV indertijd: weliswaar 16 Kamerleden, maar van de macht uitgesloten door een cordon sanitair. Deze partij diende ruim 400 moties in.

2850 moties, royaal meer dan de helft van het totaal, uit de hoek der machtelozen, de gedepriveerde Kamerleden en fracties.

Ook de grote partijen

Niet dat de gevestigde partijen zich onbetuigd lieten. Toenmalige regeringspartijen als D66 en VVD die waarachtig wel een andere weg naar de macht kenden, waren bij elkaar goed voor 800 moties.

Tot zover de indieners. Kijken we naar het stemgedrag van de partijen, dan gaat het zoals altijd. Links lust rechts niet en rechts lust links niet, maar desalniettemin stemt men vaak op elkaars moties. Wie er eens lekker voor wil gaan zitten, moet kijken op www.partijgedrag.nlwaar je per partij en per overheidsdomein in percentages kan zien hoe de Kamer met moties omgaat. Vanaf 2008 tot nu. Een paradijs.

Kringloop

Ik sluit niet uit dat u uw aandacht voelt wegvloeien. Haagse gedoe! Dat is het zeker en dan heb ik het niet eens gehad over de gevolgen van een motie. Minister en ambtenaren moeten aan de slag om te kijken of en wat ze ermee moeten doen. Kost allemaal tijd en geld en als je niet oppast, Kamervragen, een debat of – het leven is een kringloop – weer een motie.

De ark van Bontenbal

Probeer nog even geconcentreerd te blijven. We naderen de oplossing. Althans volgens Henri Bontenbal van het CDA, dat in 2022 een eervolle achtste plaats in de motie-hitparade behaald met zo’n 325 moties. Bontenbal wil de motie-zondvloed keren en heeft als ark een motie-quotum gebouwd. Elke fractie mag 150 moties per jaar indienen, vermeerderd met het aantal zetels dat de fractie telt. En in elk debat mag een fractie maximaal twee moties indienen. Dat zou tot halvering van het aantal moties moeten leiden.

Bindend

Het plan van Bontenbal is in zoverre nieuw dat het quotum moet worden opgenomen in het Reglement van Orde van de Kamer en daarmee is het bindend. Dat gaat dus een heel stuk verder dan eerdere voorstellen van anderen die allemaal uitgingen van zelfbeperking van fracties en Kamerleden.

Gaat niet gebeuren

Bontenbal gaat het niet halen. Je hoeft alleen maar het verslag van de zogeheten commissie voor de Werkwijze te lezen en je bent klaar. De meeste grootleveranciers van moties waren afwezig en wie van hen er wel was (zoals de SP) moet er niets van hebben. De andere fracties op het CDA na hebben zoveel vragen en bedenkingen dat ze net zo goed nu al nee hadden kunnen zeggen.

Bovendien, zelfs als dat motie-quotum er wel komt, dan nog is de winst beperkt. Want een motie laat zich snel substitueren door Kamervragen, een debat, een interruptie en wat al niet. Waarmee we bij de kern komen: alle instrumenten van de Kamer staan droog te koken. Er is zelfs een wachtlijst voor spoeddebatten! De Kamer is out of control. Niet alleen bij de moties, maar over de hele linie.

Activisme

Het probleem zit – ik zeg het met spijt – bij het activisme en het gebrek aan bestuurlijke ambitie van de kleine en zich uitgesloten voelende fracties. Ze zitten er voor hun achterban, niet om het land te besturen.

Trouwens, dit activisme, gevoed door polarisatie en de maar niet wegebbende teleurstelling over de verkiezingsuitslag van 22 november 2023 zit ook bij een aantal grote(re) fracties zoals GL/PvdA en D66.

De kiezers zitten er al helemaal niet op te wachten. Die hebben een bloedhekel aan ruziënde politici. Ik zeg het nog maar eens even, want in Den Haag denken ze dat ze zieltjes winnen als ze hun collega’s afbekken.

Redelijkheid legt het loodje

Als de emotie regeert, legt de redelijkheid het loodje. Daar helpt geen rekenkundige formule aan, laat staan als die bindend is. Het al geopperde idee om de kiesdrempel te verhogen, is een oplossing die weer andere grote nadelen in zich bergt, te beginnen met het nog meer voeden van het bestaande wantrouwen onder kiezers. Ik laat maar buiten beschouwing dat als een motie-quotum het niet haalt, een verhoging van de kiesdrempel al helemaal een illusie is.

Demp de emotie

Als de Kamer echt wat wil doen aan de buitensporige versnippering van de aandacht voor de grote vraagstukken van het land, dan moet ze proberen de emotie die nu alles overheersend is, te dempen. Die emotie versnippert niet alleen de aandacht, maar maakt een beheerste discussie over voor- en nadelen van oplossingen vrijwel onmogelijk. Een krankzinnige en destructieve situatie want voor geen enkel probleem is in onze complexe samenleving een simpele oplossing voor handen.

Natuurlijk kan een motie-quotum en – ik noem maar wat – een Kamervragen-quotum helpen om de dames en heren een beetje te disciplineren, maar verwacht er niet te veel van. De Kamer blinkt niet uit in moed en doorzettingsvermogen als er eens een Kamerlid over de schreef gaat en gestraft moet worden. Zie de affaire-Baudet toen hij zijn neveninkomsten niet wilde openbaren.

Emotie-quotum

De echte opdracht voor de Kamer is om – laat ik het eens heel anders zeggen – een beetje bedaagder te worden. Niet zo opgefokt alsof vandaag nog de wereldproblemen opgelost kunnen worden of dat elke opwelling aan den volke moet worden meegedeeld.

Gezag, rust, respect en beleefdheid, gecombineerd met ruimte voor de kleine fracties en een ban over uitsluiting en cordons sanitairs. Een taak voor de voorzitter en – ik kies weer eens een ander woord – een seniorenconvent dat de emotie dempt. Niet uitbant, want emotie hoort bij politiek en belangenstrijd. Maar dempt.

Een emotie-quotum, zeg maar.

Paul Verburgt