Dat kabinet komt er wel. Er ligt na maanden gedoe een Hoofdlijnenakkoord, er is zowaar een premier gevonden en de komende weken worden de bewindslieden gerekruteerd. Maar daarmee zijn de zaken niet gedaan. Het nieuwe kabinet moet als uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord een regeerprogramma opstellen. En dat gaat spannend worden.

In de eerste plaats omdat heel wat onervaren bewindslieden zullen aantreden. Dikke kans dat die het wiel opnieuw willen uitvinden en allerlei paragrafen in het Hoofdlijnenakkoord dunnetjes over willen doen. De leiders van de formerende partijen zullen nog gaan betreuren dat ze hun akkoord niet tot in detail hebben uitgeschreven, zoals vroeger.

 Er is nog een tweede dreiging en die ligt bij de partijleiders zelf. Die beweren wel dat het kabinet op afstand van de Kamer en henzelf moet opereren, maar we kennen de dames en heren inmiddels. Afstand prima, behalve als het om onderwerpen gaat die de een of de ander erg belangrijk vindt. Dan gaan ze zich ermee bemoeien, zeker als ze merken dat hun collega’s dat ook doen. En dat geldt niet alleen voor de zogenaamd vrije kwesties als pensioen en AOW.

De premier mag dan zonder politieke binding zijn, hij krijgt wel een cordon van vier vicepremiers om zich heen die elk hun eigen partij representeren. Waakhonden die in voorkomende gevallen het woordje ‘extra’ van het kabinet afzagen om hun partij te dienen.

Direct aan de slag

Vaststaat dat het kabinet niet eindeloos kan delibereren over een regeerprogramma, want vanaf dag één is een minister verantwoordelijk en zal hij of zij beslissingen moeten nemen en positie moeten kiezen.

Vaststaat ook dat de premier op het internationale toneel terstond voluit zal moeten meedoen, wil hij niet worden weggespeeld in de EU of andere gremia.

Ik neem aan dat de vier partijleiders dit met de informateurs uit-en-te-na hebben besproken. Het kan best goed gaan. Maar ook faliekant fout. Die kans is niet denkbeeldig omdat de keuze voor een extraparlementair kabinet niet door alle partijen met dezelfde argumenten en gevoelens lijkt te worden gedragen.

Weinig liefde

Het idee komt van Omtzigt. Wilders wilde een gewoon parlementair meerderheidskabinet onder zijn leiding, maar dat werd door de VVD en NSC geblokkeerd. Dat Wilders uiteindelijk akkoord is gegaan met een extraparlementair kabinet, komt omdat hij vreesde anders met lege handen komen te zitten. Anders gezegd, hij heeft dat extraparlementaire kabinet geslikt, maar veel liefde voelt hij er niet voor.

Met de leider van BBB, Caroline van der Plas, is het niet veel anders. Voor had het niet gehoeven. Ook zij heeft de constructie geaccepteerd, omdat het niet anders kon.

Bij Dilan Yesilgöz is de liefde voor een extraparlementaire constructie evenmin erg vurig. Haar gaat het om de volgende verkiezingen. Ze wil zoveel mogelijk afstand houden van de PVV om niet nog een keer veel kiezers te verliezen aan de aartsrivaal van de VVD.

Uitzendkabinet

Overleven, verkiezingen, allemaal normale motieven in de politiek, maar van een geheel andere snit dan die van Omtzigt. Die gelooft écht in een extraparlementair kabinet. En dan in een vorm die nog nooit is voorgekomen en die hij daarom liever een andere naam had gegeven. Een kabinet, ingesteld door de gehele Kamer, op (grote) afstand van die Kamer opererend, bestaande uit niet-politiek gebonden, technocratische figuren die opdrachten uitvoert van de Kamer en per voorstel poogt om daarvoor bij – onvermijdelijk wisselende – meerderheden steun te verwerven. Ik noemde het eerder een ‘uitzendkabinet’, maar dat zal Omtzigt wel te min vinden voor zijn idee.

Deze principiële benadering is echt andere koek dan het pragmatisme of zo u wilt opportunisme van Wilders, Van der Plas en Yesilgöz.

De kans is levensgroot dat dit gaat botsen.

Herrie in de tent

In de beleving van Omtzigt heeft hij al een concessie gedaan: dit extraparlementaire kabinet komt niet voort uit de gehele Kamer, maar uit vier partijen. Hij zal hebben gegriezeld van de volkomen correcte stelling van Frans Timmermans dat dit kabinet uiteindelijk een gewoon meerderheidskabinet.

Voor een vasthoudende en inflexibele man als Omtzigt is daarmee de ondergrens wel bereikt. Hij zal zijn extraparlementaire kabinet te vuur en te zwaard ‘op afstand’ willen houden en geen strapatsen van zijn collegae accepteren. Nou ja, totdat zijn eigen stokpaarden en beleidsprioriteiten op de agenda komen, want dan gaat hij zijn uitzendkabinet tot in detail voorzeggen wat het moet doen. Zoals hij heeft gedaan bij het Hoofdlijnenakkoord.

De anderen zullen zich niet onbetuigd laten, de andere drie partijleiders, de ministers en allerhande gelegenheidscoalities in de Kamer waarvan ook regeringspartijen deel kunnen uitmaken. Herrie in de tent dus.

Hoe lang gaat dat goed?

Dick Schoof

Een cruciale rol zal zijn weggelegd voor de premier, Dick Schoof. Wordt hij het zetbaasje van Wilders? Of gaat hij als een neutrale voorzitter het college van vicepremiers voorzitten? Of blijkt hij een technocraat van het type ‘rustig-eerst-alles-uitzoeken’? Kiest hij een eigen koers? Of wordt het een mix van deze en andere rollen?

Zoals gezegd weet niemand hoe de nieuwe premier gaat functioneren. We weten zelfs niet eens wat zijn oordeel is over de staat van het land of de koers van kabinet, zelfs niet van de belangrijkste afspraken in het Hoofdlijnenakkoord.

De man is zijn hele leven een ambtenaar geweest, hoog en slim, maar wel een adviseur annex uitvoerder. Geen man met een eigen politieke agenda en een politieke Wille zur Macht. Kat in het bakkie, zal Omtzigt hebben gedacht.

Schoof is expert op terreinen die Wilders en Yesilgöz na aan het hart liggen: asiel, veiligheid, justitie en ‘Den Haag’. Komt goed uit, zullen beide partijleiders hebben gedacht, want er moet na 14 jaar Rutte juist op deze terreinen grote veranderingen komen.

BBB-leider Van der Plas zal zo haar aarzelingen hebben gehad over ’s mans kennis en interesse inzake landbouw en visserij en de bijbehorende complexe internationale overlegcircuits, maar lijkt de benoeming van Schoof te aanvaarden, uiteraard totdat die in Brussel niets voor elkaar krijgt of de zaak laat lopen.

Eenzijdig en oneerlijk

Daarmee wordt de verantwoordelijkheid voor het succes van het nieuwe kabinet wel erg eenzijdig op de schouders van de premier gelegd. Je kan van Dick Schoof van alles zeggen, maar de sleutelrol die hem nu wordt gegeven of beter overgelaten, is wel heel veel gevraagd.

En oneerlijk, want hij kan het nooit goed doen.

Paul Verburgt