Leuk is anders en het kan vreselijk misgaan, maar eigenlijk moet Dilan Yesilgöz blij zijn dat haar partij komende zaterdag een congres houdt. Ze heeft dan de gelegenheid om aan het kader en de leden van de VVD duidelijk te maken waar ze voor staat en welke koers ze wil varen.

Dat dit nodig is, behoeft weinig uitleg. Een vlakke verkiezingscampagne van een junior-partijleider die ondanks alle branie haar onzekerheid niet kon verbergen. Een teleurstellende uitslag, niet zozeer vanwege het zetelverlies (want dat was ingecalculeerd), maar door de nipte winst van de ‘linkse wolk’ en vooral door de landslide van de PVV.

Draai

Vervolgens de draai van beoogd premier naar gedoger van een rechts kabinet. De amateuristische en staatsrechtelijk incorrecte motie om de Senaat te bewegen de spreidingswet niet te behandelen. De optater in de peilingen vlak voor de Kerst (van 24 naar 16 zetels), gevolgd door nog een dreun in januari (12 zetels) nadat de Senaatsfractie van de VVD unaniem voor de spreidingswet koos.

Het geheel gelardeerd met geklungel van de bovenste plank zoals de dubbelrol van Eric van de Burg die vóór en tegen zijn eigen spreidingswet zei te zijn, de nauwelijks verhulde antihouding van Edith Schippers, fractievoorzitter in de Eerste Kamer, en niet te vergeten de onophoudelijke oppositie van figuren als Nijpels die niet uit de (social) media weg te slaan waren om hun bezwaren tegen de PVV aan de man te brengen.

Aftreden

De echte oppositie wist wel raad met dit geknoei en ook in de samenleving bleef geen spaan heel van Dilan Yesilgöz. Aftreden, riep menigeen, Dilan is een kneus.

Geheel in de geest van de tijd waren er ook genoeg die een complot vermoedden: al die fouten hadden alleen maar ten doel om een kabinet met Wilders onmogelijk te maken zodat de VVD met GL/PvdA, D66 en NSC een vijfde kabinet-Rutte zonder Rutte zou kunnen formeren.

De verliezers

Eerder schreef ik voor OpinieZ dat het gepruts van Yesilgöz inderdaad van olympisch niveau was, maar dat ik er ook weer niet heel erg van ondersteboven ben. Na 13 jaar Rutte met zijn achteloos beleid en ontbrekende moraal hebben de kiezers gekozen voor een radicaal andere koers. De verliezers, D66 voorop, op de voet gevolgd door pseudo-regeringspartij GL/PvdA en linksliberalen binnen de VVD kunnen het nauwelijks verkroppen, maar het is toch echt zo.

Wie dat niet begrijpt, neme nog eens wat recente peilingen ter hand. Niet alleen de voortgaande victorie van de PVV, maar ook de zeer breed levende opvatting dat het afgelopen moet zijn met de enorme immigratie spreken boekdelen. Nu zelfs een heuse Staatscommissie zegt dat we instroom significant moet worden verminderd om massieve problemen te voorkomen, kun je er niet meer onderuit: Nederland is bezig met een radicale koerswijziging.

En niet alleen op het gebied van migratie. Rutte heeft een verweesd land achtergelaten en het herstel ervan, niet in het minst van de geschonden vertrouwensrelatie met de burger, vraagt fundamentele veranderingen die – om met Pieter Omtzigt te spreken – jaren gaan kosten.

Schoksgewijs

Koersveranderingen van deze proportie gaan niet zo ‘vlotjes’ als wanneer het ene kabinet het andere opvolgt met bijna dezelfde partijen en mensen, zoals in het recente verleden gebeurde. Trouwens, wat heet vlotjes: de langste kabinetsformatie komt voor rekening van Rutte 4 terwijl dat niet anders was dan een voortzetting van het derde kabinet-Rutte. 299 dagen geruzie om hetzelfde terug te krijgen en dan na twee jaar schipbreuk lijden en ministers als rijpe appelen uit de boom zien vallen!

De overgang van het ene naar het andere spoor gaat schoksgewijs en met alle vertoon van menselijk falen, misrekening en overschatting. Het zijn tijdperken die over elkaar heen schuiven, het oude dat nog een tijdje voortleeft en het nieuwe dat zich al opricht.

Kijk je slechts naar vandaag en gisteren, dan kun je denken dat de ‘wereld’ vergaat als de Senaat toch de spreidingswet aanvaardt. Of als de nieuwe leider van de voormalig almachtige regeringspartij een paar keer mistast en zichzelf overschreeuwt.

Dat is dus niet zo. Het is all in the game.

Het moet natuurlijk niet te vaak, te lang en te snel achter elkaar gebeuren, want dan vraag je te veel van de kiezers.

Zo te zien heeft Dilan Yesilgöz de pijngrens van haar kiezers bereikt en zal ze dus in actie moeten komen. Komt het dan even mooi uit dat er een congres is!

Partijleider

Wat te doen?

Het antwoord is even simpel als spannend: laten zien dat je de nieuwe partijleider bent (ook al vinden ze dit bij de VVD een onprettig begrip, een fijngevoeligheid die ze na ruim een decennium alleenheerschappij van Rutte toch moeilijk kunnen volhouden).

Als ik in de schoenen van Yesilgöz stond, zou ik vanaf dit moment niet meer luisteren naar al die adviseurs, representanten, bestuurders en god mag weten wie in de partij die om je heen cirkelen omdat je nieuw bent. Vaak met goede bedoelingen, maar nog vaker om deel- en eigen belangen te bepleiten. Bovendien willen gestaalde kaders graag dat je doet wat ‘gebruikelijk’ is, want aan niets hebben ze zo’n hekel als aan vernieuwing.

Oren dicht

Dus oren dicht voor de Rutte’s, Dijkhoffen, Schippers, Jorritsma’s, oud-ministers, ex-Kamervoorzitters, ereleden en anderen die het bewaken van de conventies (‘zo doen we dat hier’) representeren.

Ook oren dicht voor partijbaronnen die het zo graag over de eenheid binnen de partij hebben, bang voor onenigheid (wat bij de VVD vooral betekent dat het niet meer gezellig is, omdat men het wel eens niet met elkaar eens zou kunnen zijn). Geef geen krimp als ze bang zijn dat mensen weglopen of zich afsplitsen. Komt tijd, komt raad en – in de woorden van Koningin Wilhelmina over ministers die dreigden met aftreden – ‘reizende heren moet men niet tegenhouden’.

Oren dicht verder voor de strategen en experts die trucjes bedenken om de storm te overleven. Het zijn juist die trucjes die tot storm leidden. Die rare gedoogformule bijvoorbeeld.

Strakke regie

Verder: geen seconde nadenken over de eigen carrière. Het kan aan het eind van het partijcongres afgelopen zijn. Jammer dan. Ga je wat anders doen. Is ook leuk. Misschien wel leuker en in elk geval zonder de zware beveiliging die in onze hedendaagse democratie bij belangrijke staatsfuncties nodig is.

Ik zou de organisatie van het congres van A tot Z in eigen hand houden. Alles zelf beslissen, van de opstelling van de stoeltjes in de zaal tot de placering van de congresgangers. Geen spreekstalmeesters die hun eigen gang kunnen gaan, geen ongeordend gediscussieer want de Nijpellianen liggen op de loer. Regie, strakke regie. En al helemaal niet de hele-hola-stemming die vaak neerdaalt op VVD-congressen. It’s serious business today, het gaat om het overleven als grote machtspartij en als partijleider.

Glasheldere uiteenzetting

Laat de congresgangers eerst hun zegje doen. Dat is niet wat bazen vaak bagatelliserend afdoen als ‘stoom afblazen’ alsof het verwende kinderen zijn, maar om uiting te kunnen geven aan de terechte teleurstelling over het gedoe van de laatste tijd.

Na dit agendapunt neem je de gelegenheid om een rede af te steken. Een verantwoording, een antwoord en vooral een herpakken, een statement van jewelste, een glasheldere uiteenzetting over de koers die je voorstaat.

Kort, hooguit een half uur, geen plaatjes, geen gedraai, geen enerzijds-anderzijds, geen slagen om de arm, geen confrontatie, geen afrekening, geen verwijten, geen dreigementen, geen angstbeelden, geen uitnodiging tot een gesprek, geen pleitrede, geen smeekbede, maar koel en clean je analyse en je plan.

Begin bij het hier en nu en benoem zonder omhaal wat je fout hebt gedaan en s.v.p. niet met Ruttiaanse verbergzinnen als ‘dat had beter gemoeten’ en ‘daar zijn zaken misgegaan’ alsof het onheil van buiten kwam.

Persoonlijk

Bouw in het verlengde daarvan een persoonlijke passage in en leg uit hoe je in de afgelopen maanden hebt geworsteld met je rol: komende uit de linies van de partij zijn er loyaliteiten die je wilt respecteren, adviseurs die je wilt aanhoren, compromissen die je aldus wilt sluiten omdat je niet de leider, maar de vredestichter, de representant wilde zijn. Die rolkeuze mag begrijpelijk zijn, maar heeft de partij in grote problemen gebracht. Een ernstige fout, een beginnersfout.

Vandaar deze rede en vandaar ook de ‘ontpopping’ van de Dilan Yesilgöz zoals ze is: de overtuigde leider van de VVD die weet wat ze wil en wat goed is voor de partij en vooral voor Nederland.

Voluit meedoen

Over ‘wat goed is’ kun je duidelijk zijn: Nederland wil in zeer grote meerderheid een kabinet VVD, PVV, NSC en BBB. Een zeer, zeer grote meerderheid en de druk neemt alleen maar toe. Dat is geen typisch Nederlands verschijnsel, het is EU-breed. Het is een – we gaan op chic – paradigmashift die de leiders ervan voor ongekende en onverwachte opgaven zal stellen omdat de voorbije tijd nog niet helemaal voorbij is en de nieuwe tijd nog geen wortel heeft geschoten. Incidenten als de gepasseerde horen erbij, het is niet anders.

De VVD moet wel heel, heel, heel erg sterke argumenten hebben om – zeker als je het kabinet op een van de hoofdverlangens en -bezwaren van de kiezers hebt laten vallen – niet voluit mee te doen. Geen gedogen, maar medeverantwoordelijk.

Grondwet

Alleen als de lakmoesproef, de rechtsstatelijkheidsvraag, negatief uitpakt, haak je als partijleider af. Ik zou direct ook een paar inhoudelijke opmerkingen plaatsen over deze kwestie omdat bij tegenstanders de neiging bestaat om de Grondwet opeens volkomen letterlijk en onveranderlijk op te vatten, terwijl kabinet na kabinet en partij na partij interpretaties en nadere invullingen hebben bedacht zonder dat dit tot de kritiek en verdenking leidde die nu opspeelt. Logisch ook want de grondwet en breder het constitutioneel bestel zijn niet in beton gegoten, maar een levende werkelijkheid die met name door gekozen politici dagelijks vorm en inhoud wordt gegeven.

Wie dat nu ontkent, moet spoorslags naar Brussel om alle – vaak ondershands – overgedragen nationale bevoegdheden terug te eisen. Ik geef maar een voorbeeldje.

Ondergrens

Tegelijk zou ik een ondergrens trekken: we gaan geen ‘heilige boeken’ verbieden (zoals we ook het verbranden ervan niet gaan verbieden). En uiteraard vertel je dan ‘voor je beurt’ wat er in hoofdzaak aan de formatietafel gebeurt.

Een enkel woord over de PVV hoort bij deze passage. Ja, die partij heeft zich in het verleden zeer radicaal en soms ongepast uitgelaten. Dat is verwerpelijk. Tegelijkertijd zal de VVD als architect van het cordon sanitair rond de PVV moeten begrijpen dat als je een ‘volkspartij’ jaar na jaar isoleert, je eerder vals geblaf dan zachte muziek te horen krijgt.

Geloofsbelijdenis

Ik zou besluiten met een ‘geloofsbelijdenis’: hier sta ik voor, hier ga ik voor en ik doe een beroep op ieder om mee te gaan. Zou de partij zich tegen mijn koers verzetten, dan zal ik daar de conclusie aan verbinden dat de partij ook een andere partijleider wil.

Ja natuurlijk, dan begint er een aantal te piepen. Chantage! Dictaat! De kunst is om hierop niet te reageren en te zorgen dat je rede zo overtuigend en vanuit het hart wordt uitgesproken, dat de overgrote meerderheid in applaus uitbarst. Dat kan ook, omdat de VVD anders dan de meer ideologische partijen, redelijk en inschikkelijk is en geholpen door de peilingen weinig geneigd zal zijn om uit het raam te springen.

Knopen tellen

Het kan geen kwaad om tevoren even je knopen te tellen. Er is geen andere aspirant-partijleider in de fractie en bovendien heeft de partij je con amore op het schild gehesen. Mensen vinden leiders die een paar keer onderuit geen helemaal geen losers. Dat vinden ze pas van leiders die doen alsof ze geen fouten maken. Of er geen actieve herinnering aan hebben. Ze hebben vast wel een voorbeeld bij de hand.

Wat krijgen we nou, vraagt u zich wellicht af. Is die man soms de ghostwriter van Yesilgöz? Nee hoor, ik verdeel mijn gunsten evenwichtig. Zo zal ik Timmermans ook graag terzijde staan als hij gaat speechen bij zijn vertrek naar Brussel om Michel als voorzitter van de Europese Raad op te volgen.

Paul Verburgt