Het ligt nogal voor de hand dat informateur Plasterk probeert om een parlementair meerderheidskabinet te vormen. Een kabinet dus dat voortkomt uit en wordt gesteund door een meerderheid van de partijen in de Tweede Kamer. Niet zomaar een getalsmatige meerderheid, maar een ‘inhoudelijke’ meerderheid die de teneur van de verkiezingen weergeeft: PVV, VVD, NSC en BBB.

Dat is niet voor iedereen even logisch, zo blijkt als je grote kranten leest, de publieke omroep volgt en bepaalde politici hoort. 75% heeft niet op Wilders gestemd, is de opvatting, dus hoezo een ‘ultrarechts’ kabinet?

Nu is het inderdaad lastig om een verkiezingsuitslag te interpreteren als er heel veel partijen zijn die erg op elkaar lijken, maar in dit geval hoef je toch niet erg te twijfelen. De maatschappelijke onvrede over migratie, volkshuisvesting, stikstof en de autistische bestuurscultuur van de weldenkende klasse hebben de meeste partijen grote verliezen toegebracht. Dat de dames en heren partijleiders – op Lilian Marijnissen na – daarin geen reden zagen om op te stappen, doet daar niets aan af. Of beter, bevestigt juist het beeld dat ze in zichzelf zijn opgesloten.

Doorbraak GL/PvdA mislukt

De ‘groep-Timmermans’ heeft wel gewonnen, maar de winst komt van teleurgestelde D66-kiezers. Die zijn zo weer weg als Jetten een beetje volhoudt. Nieuwe kiezers, met name uit de voormalige achterban van de PvdA, hebben zich niet vertoond. Die zitten bij de PVV (of thuis). Waarmee GL/PvdA als doorbraakpartij is mislukt en moet vrezen voor voortgaande afkalving. Dat Timmermans alweer wordt genoemd (door zichzelf?) voor een chique functie in Europa, is een teken van jewelste en niet alleen van ’s mans zelfzucht.

Voeg daarbij de triomf van new kid on the block, Pieter Omtzigt, die in één keer bijna zo groot werd als de VVD en GL/PvdA. NSC is bij uitstek een partij die zich keert tegen de huidige bestuurscultuur.

Denk ook even aan de teloorgang van de laatste twee kabinetten van Rutte. Zijn vierde kabinet had over n’importe welk onderwerp kunnen vallen: dat het migratie werd was de electorale keuze van de VVD. Maar los daarvan, dat kabinet had niet horen te bestaan. Het werd door niemand gewenst.

Accepteer het

Het was klaar. De links-liberale globalistische koers had draagvlak bij de meerderheid van de kiezers verloren (als die er ooit is geweest) en die lieten dat op 22 november blijken.

Vervelend als je die koers wel mooi vindt, maar het maakt de intentie van de kiezers er niet minder duidelijk om. Leg je erbij neer. Wel zo democratisch of – ik zoek even een eigentijdser woord – rechtsstatelijk. En noem niet ieder die dit zegt, fascist, bruinhemd of racist.

Accepteer dus dat de informateur kijkt naar een meerderheidskabinet op rechts.

VVD niet geloofwaardig

PVV en BBB lijken wel voor zo’n meerderheidskabinet te voelen.  

De VVD niet. Die is tot verbazing van iedereen opeens bekeerd tot een gedoogkabinet: wel steun voor een rechts minderheidskabinet, maar geen verantwoordelijkheid ervoor en ook geen VVD-ministers erin.

De uitleg van Dilan Yesilgöz dat dit passend is voor een partij die zo verloren heeft, is niet geloofwaardig: ze wil haar vingers niet branden aan Wilders want dan krijgt ze herrie met een deel van haar achterban. En misschien is ze ook bang dat een kabinet met Wilders het niet lang volhoudt.

Kan allemaal zijn, in de peilingen werd haar gedrag keihard afgestraft (nog een indicatie over hoe de verkiezingsuitslag moet worden geïnterpreteerd!).

Gedoogkabinetten intrinsiek instabiel

We moeten nog maar zien of Yesilgöz haar standpunt handhaaft. In elk geval zal de informateur haar er wel op wijzen dat gedoogkabinetten intrinsiek instabiel zijn. Het zijn minderheidskabinetten die per onderwerp in de Kamer een meerderheid moeten zien te verwerven.

Fracties die bereid zijn een plan van zo’n kabinet te steunen, zullen een prijs vragen. Dat zal anders dan voorstanders van minderheidskabinetten denken, veel achterkamertjesgedoe opleveren waarin ministers en Kamerleden lovend en biedend hun zin proberen te krijgen. En reken maar dat een gedoogpartij net zo hard zal onderhandelen als elke willekeurige oppositiepartij, want anders was ze wel in het kabinet gaan zitten.

Het is maar wat je wil. Je hebt het vorige kabinet laten vallen op de asielkwestie (en dat had zoals gezegd ook zo maar stikstof of volkshuisvesting kunnen zijn) en dan laat je toe dat jan en alleman in de wandelgangen van de Tweede Kamer over deze brandende kwesties gaan dealen.

Een kabinet volgens Omtzigt

Maar ook bij Pieter Omtzigt zijn de kaarten nog niet geschud. Als hij al aan een rechts kabinet meedoet, dan is nog de vraag hoe. Het verkiezingsprogramma van NSC heeft het over een kabinet dat regeert op basis van 1) een program op hoofdlijnen en 2) per concreet plan een meerderheid in de Kamer zoekt.

Het eerste is niet nieuw en zeker niet spectaculair, want dat zeggen partijen altijd, totdat ze met elkaar aan tafel zitten. Dan bakken ze uit wederzijds wantrouwen of om achterbannen te gerieven de meest gedetailleerde akkoorden.

Op afstand

Het nieuwe zit in de tweede gedachte: een kabinet – op afstand van de Kamer, zoals Pieter Omtzigt meermalen heeft gezegd – dat per keer een meerderheid probeert binnen te halen. Ja, wat Omtzigt betreft handelt het zelfs als een soort aannemer: het voert concrete opdrachten van de Kamer uit en onthoudt zich van al te initiatiefrijk, eigenstandig gedrag. Een kabinet, niet per se gegrond op een Kamermeerderheid of op fracties die actief aan de totstandkoming ervan hebben meegewerkt. Een kabinet ook waarin het normaal is dat partijloze vakministers zitten.

Uitzendkabinet

Dit is wel een heel frivool plan. Een uitzendkabinet. Het heeft weinig te maken met de bestuurbaarheid van ons land, met de dynamiek van de samenleving, met de complexiteit van de uitvoering, met de gerechtvaardigde verwachtingen van burgers, bedrijven en instellingen en met de internationale verplichtingen en verhoudingen.

Dit is niet eens een studeerkamerconstruct, het is een persoonlijke correctie op achtereenvolgende kabinetten die burgers als tegenstander behandelden en Kamerleden die voor hen opkwamen, tegenwerkten of probeerden te ‘sensibiliseren’.

Dat Pieter Omtzigt zich schandalig behandeld voelt, is meer dan begrijpelijk en dat hij herhaling wil voorkomen, ook. Maar dat vraagt geen ander model, maar andere mensen, een andere moraal en een andere stijl. Je zou toch verwachten dat een econometrist die weet hoe modellen de werkelijkheid vertekenen, niet in deze valkuil zou stappen.

Vasthoudend en aarzelend

Niet dus. Het frivole, onwerkbare model van Omtzigt ligt op tafel en we kennen de vasthoudendheid van de man. En we kennen zijn aarzeling om met de PVV in zee te gaan, zoals hij vast ook aarzelt bij andere coalities. Het is zijn aard, dat aarzelen.

Zo zou het wel eens kunnen gebeuren dat Omtzigt in de lopende formatie zijn kabinetsmodel gaat bepleiten. Of beter: ‘ingewijden’ melden dat dit tijdens de besprekingen op landgoed De Zwaluwenberg al zou zijn gebeurd.  

NSC, PVV, VVD en BBB zouden een kabinet in het zadel moeten helpen, met een beknopt regeerakkoord dat maar moet zien hoe het per onderwerp aan een Kamermeerderheid komt, want de vier constituerende partijen zijn vrij om op alle niet in het regeerakkoord vastgelegde punten naar bevind van zaken te handelen.

Het zou de VVD natuurlijk erg goed uitkomen, want het oogt beter dan een solopositie als gedoogpartij. En voor Wilders zou het wel eens de laatste optie kunnen zijn als Omtzigt en Yesilgöz dreigen om anders af te haken. Bovendien zou Wilders kunnen denken dat hij op deze manier zijn personeelsprobleem kan oplossen: heel veel ministeriabele figuren heeft hij ook niet in voorraad. En BBB, ach, die mag achteraan sluiten in dit geweld.

Hoofd koel houden

We mogen hopen dat de informateur het hoofd koel houdt. Dit uitzendkabinet is een monstrum dat alleen maar dient om koudwatervrees en besluiteloosheid te maskeren.

Gewoon een meerderheidskabinet vormen en geen fratsen, dames en heren.

Tegelijkertijd is het best begrijpelijk dat de partijleiders – elk om eigen reden – een zekere distantie willen houden tot het kabinet. Dat kan: laten ze in de Kamer blijven als leider van hun fractie. Dat geeft het nieuwe kabinet armslag, gunt de fracties de nodige ruimte en profiel en voorkomt het achterkamertjes gedoe van de kabinetten-Rutte. 

En bovendien voorkomt Wilders een polariserende en beschadigende discussie over een eventueel premierschap.

Paul Verburgt