Het beste wat D66 bij de komende verkiezingen kan overkomen, is dat ze wordt gehalveerd. Dat ze in de Kamer komt met een zetel of vijf, zes.

Zodat ze elke pretentie dat ze een heuse machtspartij is, kan laten varen en ze hopelijk kan hervinden waar ze goed in was: het zijn van een los verband van vrijzinnige, democratische geesten die allerhande verrassende ideeën opperen en alleen als het echt niet anders kan met tegenzin in het kabinet gaan zitten omdat het land bestuurd moet worden, wetende dat ze bij de eerstvolgende verkiezingen zullen worden verpletterd om daarna weer vrolijk te herrijzen.

Inderdaad, het D66 van de vorige eeuw waar intellectuelen als Hans van Mierlo aarzelend en ook vol inspiratie de toon zetten van eigenzinnigheid en vernieuwing.

Ontploffen

D’66 (met apostrof) werd in 1966 opgericht om het vermolmde politieke bestel te laten ontploffen met explosieven als een gekozen premier, de gekozen burgemeester, het referendum en openheid en openbaarheid. Het was ook geen politieke partij, volgens de oprichters, maar een project. Als het slaagde, eindigde het project als vanzelf want dan zou het herboren bestel op eigen kracht verder gaan. Mislukte het, dan moest een streep door het project.

Natuurlijk mislukte het.

Sociaalliberaal

Het bestel gaf zich niet gewonnen en verwees de ‘kroonjuwelen’ naar de prullenbak. In plaats van zich op te heffen besloot de partijraad – met de kleinst denkbare meerderheid – om als een echte politieke partij verder te gaan. Het mat zich een profiel aan, sociaalliberaal met als ondertiteling ‘pragmatisch’, borg de kroonjuwelen op en bood zich als allemansvriendje aan bij VVD, CDA en PvdA.

Nou, die wisten wel raad met deze buigzame, wat naïeve pragmatici en buitten hen uit waar ze konden. En de D66’ers waren er nog trots op ook en noemde zich een tijdlang ‘de constructieve oppositie’, aandoenlijk en onnozel tegelijk.

Klimaatpartij

De grote kans kwam toen Rutte zijn derde kabinet wilde formeren (2017). D66 bleek aan de onderhandelingstafel een machtspositie te hebben. Maar om die te verzilveren ontbrak zoals gebruikelijk bij pragmatici een leidend politiek issue. Tot stomme verbazing van Den Haag en de kiezers maakte D66 opeens een geweldig punt van het klimaat. Rutte, minstens zo pragmatisch als D66, keerde zijn jasje en hoppa daar stond zomaar ‘het groenste kabinet ooit’ op het bordes.

Wedloop

Het was het startschot voor een krankzinnige wedloop tegen de vermeende ondergang van de planeet. Miljarden en miljarden werden gereserveerd om de stijging van de temperatuur op aarde in het jaar 2100 met 0,000036 graden af te remmen. Miljarden ook werden uitgetrokken om de nieuwe zwarte dood, stikstof, te bestrijden. Niet Rutte, maar de waanzin regeerde. De woningbouw, de landbouw, infrastructurele werken, alles stagneerde. De energieprijzen explodeerden. De levering van stroom liep vast. Bedrijven gingen kapot of verlieten het land.

Zou het met de rest van het land goed zijn gegaan, dan was deze zelf bedachte ramp misschien nog overkomelijk althans te vergeven zijn geweest, maar eigenlijk liep alles vast. Te beginnen met de onstelpbare migratie, maar breder de machteloosheid en zelfs onwil van de overheid om de verbetering van het dagelijkse leven van de gemiddelde Nederlander centraal te stellen. Wie van de overheid actie verlangde, merkte alras dat niet Den Haag, maar Brussel het loket was dat overigens meestal gesloten was.

Min 15 zetels

Voor deze sfeer van hoogmoed en distantie stond D66 symbool. Rob Jetten natuurlijk, de klimaatminister, gevat en eloquent in het debat, maar evengoed volmaakt ondeskundig (de ‘over het land liggende deken van stikstof’ is legendarisch) en roekeloos (energieprijzen). En Sigrid Kaag, de uit het buitenland ingevlogen partijleider. Zonder zichtbare empathie met de gewone Nederlander en diens leefwereld predikte ze een nieuw leiderschap dat alles beter zou maken. Een kat in een vreemd pakhuis is ontspannener dan Kaag ooit was. Roemloos verliet ze voortijdig het kabinet naar een baan bij haar geliefde VN en liet de scherven achter voor Jetten: een verlies van 15 zetels bij de verkiezingen van 2023.

Stagnatie

Het moet gezegd, Jetten onderging de aframmeling met allure en leek zelfs een periode de oppositieleider tegen het kabinet-Schoof te worden. Maar ook dat ging mis. Niet in het minst omdat Jetten niet veel meer in petto bleek te hebben dan zuigende jij-bakken tegen Wilders en Schoof. Het gebrek aan inhoud openbaarde zich in alle pijnlijkheid en steeds duidelijker werd dat het klimaat een gelegenheidsissue was geweest om in Rutte III de lakens te kunnen uitdelen.

De kiezer wist al snel genoeg en wendde zich af. D66 bleef in de peilingen hangen rond de negen zetels die na de dramatische nederlaag in 2023 overbleven. Een blamage, want zelfs voorstanders van een kabinet over rechts moesten erkennen dat de coalitie een echec was. Als je daarvan als oppositiepartij niet weet te profiteren, waar sta je dan eigenlijk voor?

Waar staat D66 voor?

Wie die vraag wil beantwoorden door het verkiezingsprogramma van D66 door te spitten, krijgt het moeilijk. Dat ligt natuurlijk voor een deel aan de onstuitbare, parmantige woordenstroom: meer dan 80 pagina’s met voornemens, plannen en uitspraken, allemaal even apodictisch en suggererend dat D66 op het punt staat de absolute meerderheid in het parlement te verwerven.

Als geroutineerd lezer van verkiezingsprogramma’s ben ik wel wat gewend, maar dit is toch wel next level. Tegelijkertijd doe ik niet moeilijk over en raad u aan even mild als ik te zijn.

Laten we op zoek gaan naar de inhoud of beter naar markerende punten die de partij onderscheidt van anderen. Misschien – maar dat is hoog gegrepen – een onderwerp waar niemand nog aan gedacht heeft of – ook lastig – een bestaande kwestie waar de partij een nieuwe kijk op heeft. Of tenminste een issue waar je zulke specifieke en boeiende ideeën over hebt dat je je als issue owner kunt opwerpen, broodnodig om in verkiezingen met tientallen partijen een beetje op te vallen.

Cadeaufolder

Om te vermijden dat u me negatief vindt, heb ik het programma twee keer uitgespeld, ja ik verklaar zelfs dat ik ooit lid was van D66. Dus mocht u het gevoel hebben dat ik de partij geen recht doe, dan ligt het echt aan uzelf.

Het verkiezingsprogramma van D66 heeft alles weg van de dikke cadeaufolder die enkele weken voor 5 december in de brievenbussen wordt gestopt. Het is even geleden, maar nog voel ik de opwinding als ik zo’n boekwerk opensloeg. Alles wat je hartje begeerde, stond erin. Soms begon ik wel eens aan een lijstje met de allerfavorietste geschenken, maar al snel zette ik alleen nog een kruis bij bijna alle afbeeldingen en legde de aldus geannoteerde brochure bij mijn schoen, zong een extra lied en hoopte er het beste van.

Kruist u maar aan

Zo ook het verkiezingsprogramma van D66. Kruist u maar aan: 10 (schrijve: tien) nieuwe steden, 3 (schrijve: drie) bomen die elke bewoner vanuit zijn/haar huis moet kunnen zien, een wettelijke basis voor het draagmoederschap (hoi Rob!), stemrecht voor zestien- en zeventienjarigen (ook al zit daar bijna niemand op te wachten), gekozen burgemeester en premier (reprise), koploper (daar gaan we weer) in ‘waarden gedreven en verantwoorde AI, ‘slimmer straffen’ (?), het lage btw-tarief voor boeken en sport, een volwaardige bibliotheek in iedere (!) buurt, vóór 2030 minimaal 1 miljoen huurwoningen isoleren, de zwakke fundering van een half miljoen huizen aanpakken, de Nederlandpas waarmee je tegen een laag tarief in de daluren met het OV kan reizen, hoger minimumloon, hoger jeugdloon, buurtklinieken, iedereen een vaste huisarts, jaarlijks een gratis tandartscontrole, vergoeding voor stagiairs, brede buurtscholen, goede leraren (een vondst), minstens 5000 schoolgebouwen renoveren (met ‘rustruimtes’), hogere basisbeurs, extra technisch personeel voor de energietransitie, meer subsidie voor mensen die de energierekening niet kunnen betalen, handhaving stikstofreductie, eiwittransitie, o ja en Palestina erkennen en Oekraïne bij de EU.

Gezichtloos

Alles dus en niets specifieks. Sla het verkiezingsprogramma van een willekeurige politieke partij op en u denkt dat het D66 is. Laat staan dat de partij zich kan opwerpen als de ownervan een uniek issue. De ongeprofileerdheid van D66 zal de partij opbreken. Waarom stemmen op een club die alles wil en ook nog eens niets zal bereiken want geen enkel plan is in één kabinetsperiode te volvoeren?

D66 heeft geen trouwe electorale achterban. Op de loer liggen als vanouds VVD en PvdA, maar tegenwoordig – en voor zo lang het duurt – het CDA, dit laatste ongetwijfeld tot de postume afschuw van medeoprichter Hans Gruyters die zijn vingers zei na te tellen als hij een christendemocraat een hand had geschud.

Op z’n best scoort D66 op 29 oktober rond de negen zetels. Gedoemd om af te wachten of onderhandelende partijen besluiten D66 erbij te halen, niet om de inhoud, maar om in de Kamer een meerderheid te hebben. De partij zal wat hapjes uit haar verkiezingsprogramma toegeworpen krijgen, maar een bepalend issue als klimaat kan ze vergeten.

Een troosteloze toekomst.

Make D66 small again

Vandaar dat ik D66 een geweldige verkiezingsnederlaag toewens. Want toen ze klein was, was ze op haar leukst. Innovatief, vrijzinnig, ongecompliceerd en ontdaan van de regenteske boeien waarin ze zichzelf heeft vastgezet.

Paul Verburgt